Ogłoszenie upadłości konsumenckiej przez jednego z małżonków rodzi wiele pytań dotyczących wspólnego majątku. Czy majątek wspólny podlega egzekucji? Co dzieje się z mieszkaniem, samochodem czy oszczędnościami? Dowiedz się, jakie są skutki ogłoszenia upadłości konsumenckiej w kontekście majątku małżonków oraz jak można się przed nimi zabezpieczyć.
Proces upadłościowy osoby fizycznej
Upadłość konsumencka to postępowanie sądowe skierowane do osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, które stały się niewypłacalne. Głównym celem postępowania jest oddłużenie osoby zadłużonej, przy jednoczesnym poszanowaniu praw wierzycieli. Jednak proces ten nie pozostaje bez wpływu na życie rodzinne, zwłaszcza w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim.
Wspólność majątkowa a upadłość konsumencka jednego z małżonków
W zdecydowanej większości małżeństw w Polsce obowiązuje ustawowa wspólność majątkowa. Oznacza to, że przedmioty nabyte po ślubie – z wyjątkiem spadków czy darowizn – wchodzą do majątku wspólnego. Kiedy jeden z małżonków ogłasza upadłość konsumencką, majątek wspólny podlega wówczas zajęciu przez syndyka i staje się częścią masy upadłościowej.
Co ważne, dotyczy to nie tylko majątku w posiadaniu osoby ogłaszającej upadłość, ale również składników majątku znajdujących się pod kontrolą drugiego małżonka – jeśli należą do majątku wspólnego. W praktyce oznacza to, że cały majątek objęty wspólnością majątkową – niezależnie od tego, który z małżonków faktycznie go użytkuje, przechowuje czy administruje – automatycznie wchodzi do masy upadłościowej. Syndyk ma prawo objąć zarząd nad tym majątkiem i dążyć do jego sprzedaży, aby zaspokoić wierzycieli osoby upadłej.
Dotyczy to m.in. takich sytuacji jak:
- samochód zarejestrowany na drugiego małżonka, ale nabyty ze wspólnych środków,
- oszczędności zgromadzone na koncie bankowym współmałżonka, jeśli pochodzą z majątku wspólnego,
- wyposażenie domu (np. sprzęt AGD, RTV, meble), niezależnie od tego, kto je kupił lub z czyich dochodów,
- nieruchomości nabyte wspólnie – nawet jeśli w księdze wieczystej figuruje tylko jeden z małżonków.
Sąd i syndyk nie badają, kto fizycznie korzysta z danego składnika majątku, ale do kogo on należy w sensie prawnym. Jeżeli składnik majątkowy wchodzi w skład majątku wspólnego, może zostać zlicytowany w toku postępowania upadłościowego – bez względu na to, że znajduje się wyłącznie pod opieką drugiego małżonka.
Dla małżonka osoby upadłej może to być zaskoczeniem i ogromnym obciążeniem – zwłaszcza gdy w grę wchodzi wspólne mieszkanie czy jedyne auto, z którego korzysta cała rodzina. W takich przypadkach warto jak najszybciej skonsultować się z prawnikiem, który oceni możliwości prawne ochrony konkretnego majątku (np. przez złożenie wniosku o jego wyłączenie z masy upadłości).
Co się dzieje z intercyzą podpisaną po ślubie?
Podpisanie intercyzy, czyli umowy majątkowej małżeńskiej, może chronić przed skutkami upadłości – ale tylko wtedy, gdy została zawarta odpowiednio wcześnie. Jeżeli umowa została podpisana już po powstaniu długów, sąd upadłościowy może ją zakwestionować i uznać, że była zawarta w celu pokrzywdzenia wierzycieli.
Ponadto, nawet jeśli intercyza została zawarta zgodnie z prawem, to majątek, który wcześniej należał do wspólnoty majątkowej, i tak może zostać wciągnięty do masy upadłościowej – o ile długi powstały przed jej podpisaniem.
Majątek osobisty drugiego małżonka – czy podlega egzekucji?
Co do zasady majątek osobisty drugiego małżonka nie podlega egzekucji komorniczej w przypadku upadłości konsumenckiej. Majątek osobisty drugiego małżonka (np. przedmioty nabyte przed ślubem, spadki, darowizny oznaczone imiennie) nie wchodzi do masy upadłościowej. Jednak w praktyce dochodzi do wielu sporów, zwłaszcza gdy nie ma jasnych granic między majątkiem osobistym a wspólnym – np. wspólne konto bankowe, współwłasność nieruchomości, wspólne kredyty.
W takich przypadkach konieczne może być dochodzenie swoich praw na drodze sądowej lub złożenie odpowiednich wniosków do sędziego-komisarza prowadzącego postępowanie upadłościowe.
Wyłączenie składników majątku wspólnego z masy upadłościowej – kiedy jest możliwe?
Zasadniczo nie można wyłączyć z masy upadłościowej składnika majątku wspólnego, ponieważ zgodnie z przepisami Prawa upadłościowego, w chwili ogłoszenia upadłości jednego z małżonków wspólność majątkowa ulega automatycznemu ustaniu, a całość majątku wspólnego wchodzi do masy upadłości.
Oznacza to, że nawet jeśli drugi małżonek nie zaciągał zobowiązań, jego udział we wspólnym majątku może zostać zlikwidowany przez syndyka w celu zaspokojenia wierzycieli osoby upadłej. Samo bycie współwłaścicielem nie daje podstawy do wyłączenia takiego składnika z masy upadłościowej.
Istnieją jednak pewne sytuacje wyjątkowe, w których można próbować wyłączyć dany składnik majątku wspólnego, mimo że nie należy on formalnie do majątku osobistego współmałżonka:
- błąd syndyka lub sądu – jeśli syndyk błędnie zakwalifikuje dany składnik jako wspólny (np. nie zauważy istnienia intercyzy lub źle oceni charakter nabycia), można złożyć wniosek o wyłączenie z masy,
- udział drugiego małżonka – w przypadku sprzedaży np. nieruchomości wspólnej, małżonek osoby upadłej ma prawo do połowy uzyskanej ceny (o ile nie odpowiada solidarnie za zobowiązania i nie poręczał). W takiej sytuacji nie dochodzi do wyłączenia całego składnika z masy, ale przysługuje rekompensata finansowa, po złożeniu wniosku do sędziego-komisarza i uprzednim zaspokojeniu wierzytelności innych wierzycieli,
- nieprawidłowe działanie wierzycieli lub nadużycie prawa – jeśli istnieje podejrzenie, że upadłość została wykorzystana w sposób nieuczciwy, np. by uderzyć w drugiego małżonka lub jego interesy, można próbować zakwestionować konkretne czynności syndyka lub skład masy upadłości przed sądem.
Upadłość konsumencka jednego z małżonków ma daleko idące konsekwencje dla całej rodziny. W przypadku istnienia wspólnoty majątkowej, majątek wspólny wchodzi do masy upadłościowej i podlega sprzedaży. Majątek osobisty drugiego małżonka pozostaje co do zasady nienaruszony, ale w praktyce niezbędne może być udowodnienie jego odrębnego charakteru.
W każdej tego typu sytuacji warto skonsultować się z doświadczonym radcą prawnym, który pomoże ocenić ryzyko i przygotować się na postępowanie upadłościowe, chroniąc interesy całej rodziny.